වත්මන් සමාජයේ බහුලව බොහෝ දෙනෙකු අතර දක්‌නට ලැබෙන රෝගී තත්ත්වයක්‌ ලෙස සයටිකා Sciatica රෝගය දැකිය හැකියි.
සයටිකා ලෙස හැඳින්වෙන්නේ මිනිස් ශරීරයේ විශාලම ස්නායුව වන සයටිකා ස්නායුව තෙරපීමක්‌ නිසා ඇතිවන වේදනාකාරී තත්ත්වයකි.
පුද්ගලයෙකුට දෛනික ජීවිතයේ බොහෝ දේ කිරීමට ඇති නමුත් නොසිතු මොහොතක හටගන්නා වේදනා හේතුවෙන් සියල්ල අඩපන වීමට ඇති ඉඩකඩ බොහෝ වේ.
වේදනාකාරී, ඇවිදීමට අපහසුවීම් සහ කාලයක් සමග වයසට යන විට ශරීරය දුර්වලවීම් නොසිතු අවස්‌ථාවක හටගන්නා එවැනි වේදනාවන් සයටිකා තත්ත්වයන් ලෙස හදුනාගත හැකියි.
මෙය මිනිසෙකුගේ කොන්දේ පහළම පිහිටි කශේරුකා වලින් පටන් ගන්නා ස්නායුවක් ලෙස හැදින්වෙනවා.
ඒ අනුව සයටිකා/Sciatica රෝග ලක්ෂණ ලෙස පහල කොන්දේ පිටුපස වේදනාව,තට්ටම හා කකුලේ සිට පාද දක්වා විකිරණය වන වේදනාව, උකුලේ දැවෙන වේදනාව,බලපෑමට ලක් වූ කකුලේ දුර්වලතාවය හෝ හිරිවැටීම, බලපෑමට ලක් වූ කකුල හෝ පාදය චලනය කිරීමේ අපහසුතාව, සිටගෙන සිටියදී කකුල දිගේ ඇතිවන වේදනාව හෝ දිගු වේලාවක් වාඩි වී සිටින විට ඇති වන අපහසුතාවයන් යනාදියෙන් හදුනාගත හැකියි.
විවිධ තත්වයන් කිහිපයක් නිසා sciatic ස්නායුව සම්පීඩනය විය හැකි වන අතර සයටිකා රෝගී තත්වයට හේතූන් ලෙස පහත දෑ අධ්‍යනය කළ හැකියි.
පිරිෆෝර්මිස් සින්ඩ්‍රෝමය
පිරිෆෝර්මිස් මාංශ පේශි යනු ඔබගේ තට්ටම ඇතුලින් පිහිටන මාංශ පේශියකි. සයටික් ස්නායුව කකුලේ පිරිෆෝර්මිස් මාංශ පේශිය යටින් ගොස් දණහිසේ පිටුපසින් අතු දෙකකට බෙදී(ටිබියල් ස්නායුව හා පොදු පෙරෝනීය ස්නායුව)දණහිසෙන් පහල කකුලේ ඉදිරිපස හා පිටිපසින් දිව යයි. පිරමිෆෝමිස් සින්ඩ්‍රෝමය සිදුවන්නේ ඔබ දිගුවේලාවක දීර්ගකාලීනව වාඩි වී සිටින විට, ඇවිදින විට හෝ ධාවනය වන විට සයටික් ස්නායුව සම්පීඩනය කරන විටයි. ඔබ දීර්ගකාලීන මේස රැකියාවක් කරන්නේ නම් හෝ ඔබගේ මුදල් පසුබිම්බය ඔබගේ පිටුපස පොකට්ටුවේ භාවිතා කරන්නේ නම් මෙම තත්වය ඇතිවීමේ අවදානම ඇති වනු ඇති.
2) හර්නියාකරණය වූ අන්තර් කශේරුකා තැටිය:
සයටිකා සඳහ පොදු හේතුවක් වන්නේ හර්නියාකරණය වූ අන්තර් කශේරුකා තැටියයි. තැටියක් යනු දැඩි පිටත ස්තරයකින් ආවරණය වන මෘදු අභ්‍යන්තර හරයක් සහිත කුඩා වටකුරු කුෂන් එකක් වැනි වස්තුවකි. සෑම තැටියක්ම කම්පන අවශෝෂකයක් ලෙස ක්‍රියා කරන අතර කොඳු ඇට පෙළේ අස්ථි ආරක්ෂා කරයි. සමහර විට, කම්පනය හෝ තුවාල හේතුවෙන් තැටියක මෘදු, අභ්‍යන්තර න්‍යෂ්ටිය පිටත තට්ටුව හරහා කැඩී යා හැක. කොඳු ඇට පෙළේ (පහළ කොන්දේ පිටුපස) ලම්බා කලාපයේ මෙය සිදුවුවහොත් එය සයටික් ස්නායුව මත සම්පීඩනය ඇති කළ හැකිය.
3) පටුවූ ලම්බා කොඳු ඇට පෙළ:
කොඳු ඇට පෙළේ ලම්බා කලාපය (පහළ පිටුපස) කශේරුකා පහකින් සමන්විත වේ. මෙම කොඳු ඇට පෙළ පටු වීමක් සිදුවුවහොත් එමඟින් පහලට යන ස්නායු මූලයන් සම්පීඩනය කරයි. පහළ මූලයන් පසුපසට ගමන් කර කකුල් වලට ගමන් කරයි. වයස අවුරුදු 60 සහ ඊට වැඩි පුද්ගලයින් තුළ මෙම තත්වය වඩාත් සුලභ වේ.
4) Spondylolithesis /ස්පොන්ඩිලොලිස්ටේෂස්:
ස්පොන්ඩිලොලිස්ටේෂස් යනු කොඳු ඇට පෙලට බලපෑම් කරන තවත් තත්වයක් වන අතර එය ලම්බ කලාපයට (පහළ පිටුපසට) බලපායි. එහි ප්‍රතිපලයක් වන්නේ පහළ කශේරුකාවෙන් එකක් ලිස්සා යාමයි. කශේරුකාව ඉදිරියට ලිස්සා යන විට, එය යට අස්ථිය මත පීඩනය යෙදේ. සමහර අවස්ථාවලදී, කශේරුකා ස්නායුව කශේරුකා දෙක අතර සම්පීඩිත විය හැකිය.
5)පිරිහෙන තැටි රෝගය/ Degenerative disc disease
අප වයසට යත්ම, අන්තර් කශේරුකා තිබූ ජල පරිමාව අහිමි වන අතර හැකිලීමට හා වියළීමට පටන් ගනී. මෙහි ප්‍රතිපලලයක් ලෙස මෙම සම්පීඩිත තැටිවලට සයටික් ස්නායු මූලයන් හසු කර ගැනීමටත් හැකිය. එමඟින් කොඳු ඇට පෙළට හෝ ස්නායු මූලයන්ට පීඩනය යෙදෙන හර්නියා තැටි ඇති විය හැකිය.
6) තරබාරුකම:
තරබාරුකම සයටිකා වලට හේතු විය හැකි බැවින් අධික ශරීර බර නිසා කොඳු ඇට පෙළට ආතතියක් ඇති වේ. මෙය කොඳු ඇට පෙළේ හර්නියා තැටියක් හෝ කශේරුකා ගෙවීයාම් වැනි වෙනස්කම් වලට තුඩු දිය හැකි අතර එමඟින් සයටික් ස්නායුව සම්පීඩනය කළ හැකිය.
7) ගැබ් ගැනීම:
ගර්භණී සමයේදී සයටිකා තදින්ම ඇති නොවුනත්, සමහර කාන්තාවන් ගර්භණී සමයේදී සයටිකා වේදනාව අත්විඳිති. මෙය පහත දැක්වෙන එක් හේතුවක් නිසා විය හැකියි.
*සිරුරේ බර වැඩිවීම මගින් තරල රඳවා තබා ගැනීම වැඩි වන අතර එමඟින් සයටික් ස්නායුව මත අමතර පීඩනයක් ඇති කරනු ඇති අතර බඩ සහ පියයුරු ප්‍රමාණයෙන් වැඩි වන විට ශරීරයේ ගුරුත්වාකර්ෂණ කේන්ද්‍රය වෙනස් වීම, ගර්භාෂය පුළුල් වීම මගින් සයටික් ස්නායුව සම්පීඩනය කළ හැකියි.
දරුවා උපත් ස්ථානයට ගමන් කරන විට, ඔහුගේ හෝ ඇයගේ හිස සයටික් ස්නායුව මත තද විය හැකි වනවා.
එමෙන්ම ඉහත හේතු වලට අමතරව සයටිකා වලට අවදානම් සාධකයන් ලෙස,
1) වයස්ගත වීම: සයටිකා අවදානම වැඩි කළ හැකි කොඳු ඇට පෙළේ වයස්ගත වෙනස්කම් වලට අස්ථි ස්පර්ස් (අස්ථි ගෙවීයාම් නිසා ඇතිවන ගැටිති)හර්නියා තැටි ඇතුළත් වනවා.
2) රැකියාව: අධික බරක් ඔසවා තැබීම හෝ උසුලාගෙන යාම, කොන්දේ පිටුපස නැවත නැවත පීඩාවට ලක්වීම හෝ රිය පැදවීම දිගු කාලීනව ඉදගෙන සිටීමේ රැකියාවක් කිරීම වැනි දෑ නිසා සයටිකා ඇතිවීමේ වීමේ අවදානම වැඩි වේ.
3) දියවැඩියාව: මෙම තත්වය ස්නායු හානිවීමේ අවදානම වැඩි කරයි, එය සයටිකා වලට හේතු විය හැක.
4)ඔසප් චක්‍රයේ වෙනස් වීම: සමහර කාන්තාවන්ට ඔසප් වීමේදී අස්ථි බිඳීම (ඔස්ටියෝපොරෝසිස්) ඇතිවිය හැකි අතර එමඟින් කශේරුකා පිරිහීම හා උරස් වේදනාව ඇති විය හැකියි.
5) දීර්ගකාලීන වාඩි වී සිටීමේ ක්‍රියාකාරකම් කිරීම:වැඩිපුර ක්‍රියා කරන පුද්ගලයින්ට වඩා නිද්‍රාශීලී ජීවන රටාවක් හෝ දිගු කාලයක් වාඩි වී සිටින රැකියාවක් කරන පුද්ගලයින්ට සයටිකා ඇතිවීමේ ඉඩකඩ වැඩියි.
6) ජාන විද්‍යාව: කොඳු ඇට පෙළේ ස්කෝලියෝසිස්(පැති කුදය)වැනි තත්වයන් සයටිකා වලට හේතු විය හැකියි.
මෙම සයටිකා රෝගයන්හි විනිශ්චයන් ලෙස ඔබේ වෛද්‍ය ඉතිහාසය සහ ඔබේ රෝග ලක්ෂණ සාකච්ඡා කිරීමෙන් පසු වෛද්‍යවරයා ඔබට ශාරීරික පරීක්‍ෂණයක් සිදුකරනු ඇති.
ඉන්පසු වෛද්‍යවරයාට එක්ස් කිරණ/Xray, චුම්බක අනුනාද රූප (MRI), MRI, පරිගණකකරණය වූ ටොමොග්‍රැෆි (CT scan ), විද්‍යුත් විච්ඡේදනය (EMG): යන අනුරූප පරීක්ෂණ එකක් හෝ කිහිපයක් නිර්දේශ කළ හැකි වනවා.
තවද සයටිකා වේදනාව සුව කිරීම සඳහා ශල්‍ය නොවන විකල්පයන් ලෙස වෛද්‍යවරයකුට වේදනාව සඳහා ඖෂධ නියම කළ හැකි අතර ස්ටෙරොයිඩ් එන්නත් සමහර අවස්ථාවලදී, වෛද්‍යවරයා විසින් බලපෑමට ලක් වූ සයටිකා ස්නායු මූලයට කෝටිකොස්ටෙරොයිඩ් එන්නත් නියම කළ හැකියි.
එමෙන්ම සම්පීඩිත වූ ස්නායුව වටා ඇති ප්‍රදාහය අඩු කිරීමෙන් මෙම වර්ගයේ ඖෂධ වේදනාව සමනය කරනු ලබනවා.
භෞත චිකිත්සාව
ශල්‍යකර්මයකට නොයා මෙය සුවකල හැකි ප්‍රතිකාර ක්‍රමයක් ලෙස භෞත චිකිත්සාව හැදින්විය හැකියි. මෙහිදී භෞත චිකිත්සකවරයා විසින් ඔබගේ වේදනාව පාලනය කර පුනරුත්ථාපන වැඩසටහනක් නිර්මාණය කරනු ඇති අතර එය සාමාන්‍ය සංචලතාව නැවත ලබා ගැනීමට සහ ඔබේ ඉරියව්ව නිවැරදි කර මාංශ පේශි ශක්තිමත් කිරීමෙන් අනාගතයේ ඇතිවන හානි වළක්වා ගැනීමට උපකාරී වනවා.
සයටිකා සැත්කම්
සාමාන්‍යයෙන්, සයටිකා සැත්කම විකල්පයක් වන්නේ කකුලේ වේදනාව හෝ දුර්වලතාවය කාලයත් සමඟ නරක අතට හැරී ඇති නම් අතර ඖෂධ වලින් සහන ලබා නොදෙන විට පමණි. ශල්‍යකර්ම වර්ගය රඳා පවතින්නේ තත්වයන්ට යටින් පවතින හේතුව සහ ස්නායු පද්ධතියේ කුමන කොටස සම්පීඩනය කරන්නේද යන්න මතය (ස්නායු මූලයන්, සයටික් ස්නායු, කොඳු ඇට පෙළ හෝ කෝඩා ඉක්වයිනා/ සුසුම්නාවේ පහලම කොටස).
නමුත් ශල්‍යකර්මයක් කිරීම 50% අවදානම් ය. ශල්‍යකර්මය අසාර්ථක වුවහොත් අංශභාගය වැනි තත්වයක් වූවද ඇතිවිය හැකිය. එබැවින් ශල්‍යකර්මයකට නොයා මෙය පාලනය කරගැනීමට හැකි නම් වඩාත් යෝග්‍යවේ.
කෙසේ නමුත් දැනට සයටිකා රෝගය ඇති පුද්ගලයෙක් නම් මෙම පිළිවෙත් අනුගමනය කිරීමෙන් සයටිකා පැමිණීමේ අවදානම හෝ එහි වේදනාව වළක්වා ගත හැකි වනවා.
බර එසවීම : වස්තූන් එසවීමේදී කොදුඇට පෙලට හානි වීම වළක්වා ගැනීම සඳහා, ඔබ සැමවිටම දණහිස් නැමී වස්තුව ඔබේ පිටුපස කොන්ද කෙළින්ම තබාගෙන ඔසවන්න. සෑම විටම වස්තුව ඔබේ පපුවට සමීපව තබා ගන්න.
දුම් පානයෙන් වැළකීම: දුම්කොළ පානය කිරීමෙන් අන්තර් කශේරුකා තැටිවල පරිහානිය වැඩි කළ හැකියි.
ඔබේ නිවැරැදි ඉරියව්ව වැඩි දියුණු කරන්න: ඔබ සිටගෙන හෝ වාඩි වී සිටින විට සෑම විටම හොඳ ඉරියව්වක් පවත්වා ගන්න. ඔබේ පිටුපස ඇති අධික ආතතිය වළක්වා ගැනීමට මෙය ඔබට උපකාරී වනු ඇති.
නිතිපතා ව්‍යායාම කිරීම: මෙය ඔබේ මුළු ශරීරයම ස්ථාවර කරන ඔබේ ශරීරයේ හරය ශක්තිමත් කිරීමට උපකාරී වනවා.
